Đánh giá lequocthai.com:
Khi các tập đoàn công nghệ Trung Quốc như DeepSeek, Alibaba liên tiếp giới thiệu những mô hình AI mới, giới nghiên cứu phương Tây nhanh chóng nhận thấy các hệ thống này thường né tránh hoặc không trả lời những câu hỏi nhạy cảm, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến Đảng Cộng sản Trung Quốc. Sau đó, phía Mỹ xác nhận rằng những công cụ này được xây dựng để thể hiện quan điểm của chính phủ Bắc Kinh, làm dấy lên lo ngại về kiểm duyệt và xu hướng một chiều trong AI của Trung Quốc.
Điều này đã trở thành cái cớ để các ông lớn công nghệ Mỹ, điển hình là OpenAI, thúc đẩy phát triển AI với lý do cạnh tranh quốc tế mà không muốn bị siết chặt quản lý hay kiểm soát. Chris Lehane, lãnh đạo phụ trách đối ngoại toàn cầu của OpenAI, từng viết trên LinkedIn rằng hiện nay đang diễn ra một “cuộc đua giữa AI dân chủ do Mỹ dẫn dắt và AI độc đoán dưới quyền kiểm soát của Trung Quốc”.
[Một sắc lệnh hành pháp mới](https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/07/preventing-woke-ai-in-the-federal-government/) vừa được Tổng thống Donald Trump ký hôm thứ Tư đã cấm sử dụng các loại AI bị cho là “thức tỉnh” hoặc có quan điểm chính trị lệch lạc trong các hợp đồng với chính phủ, động thái có thể làm đảo lộn thế cân bằng hiện tại của ngành công nghệ Mỹ.
Sắc lệnh này nhắm trực tiếp tới những nội dung liên quan đến đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI), cho rằng đây là “một hệ tư tưởng lan rộng, có tính phá hoại”, có thể “làm sai lệch chất lượng, độ chính xác của kết quả AI”. Cụ thể, sắc lệnh đề cập các yếu tố như chủng tộc, giới tính, lý thuyết chủng tộc phê phán, vấn đề chuyển giới, thành kiến tiềm ẩn, giao thoa các đặc điểm xã hội và phân biệt chủng tộc có hệ thống.
Các chuyên gia cảnh báo sắc lệnh có thể tạo ra tâm lý dè chừng cho các nhà phát triển AI, khiến họ phải điều chỉnh dữ liệu, kết quả để phù hợp với định hướng của Nhà Trắng nếu muốn được nhận tài trợ cho các dự án vốn tiêu tốn rất nhiều chi phí.
Cùng ngày, Nhà Trắng cũng công bố [“Kế hoạch Hành động về AI của Trump”](https://techcrunch.com/2025/07/23/trumps-ai-strategy-trades-guardrails-for-growth-in-race-against-china/), chuyển hướng tập trung quốc gia khỏi các rủi ro xã hội, ưu tiên xây dựng hạ tầng AI, đơn giản hóa thủ tục cho doanh nghiệp công nghệ, củng cố an ninh quốc gia và tăng cạnh tranh với Trung Quốc.
Sắc lệnh yêu cầu lãnh đạo Văn phòng Quản lý và Ngân sách, Cục Quản lý Mua sắm Liên bang, Cục Dịch vụ Công và Văn phòng Chính sách Khoa học-Công nghệ phối hợp ban hành hướng dẫn triển khai cho các cơ quan liên quan.
“Tôi sẽ kiên quyết loại bỏ chủ nghĩa thức tỉnh,” Trump phát biểu tại một sự kiện về AI do All-In Podcast và Hill & Valley Forum tổ chức hôm thứ Tư. “Tôi sẽ ký lệnh cấm chính phủ liên bang mua các công nghệ AI bị ảnh hưởng bởi thiên kiến chính trị hoặc các chương trình nghị sự ý thức hệ, như lý thuyết chủng tộc phê phán – điều hoàn toàn phi lý. Từ giờ, chính phủ Mỹ chỉ hợp tác với các AI đặt sự thật, công bằng và khách quan lên hàng đầu.”
Tuy nhiên, việc xác định thế nào là “trung lập” hay “khách quan” lại không hề đơn giản.
Ông Philip Seargeant, giảng viên cao cấp ngành ngôn ngữ học ứng dụng tại Đại học Mở (Anh), chia sẻ với TechCrunch: “Không có gì thực sự khách quan tuyệt đối. Một nguyên lý cơ bản của xã hội học ngôn ngữ là bản thân ngôn ngữ luôn mang tính chủ quan.” Theo ông, việc kỳ vọng AI hoàn toàn trung lập là điều không thực tế.
Ngoài ra, quan điểm của chính quyền Trump cũng không đại diện cho toàn thể người dân Mỹ. Trong thời gian qua, Trump nhiều lần đề xuất cắt giảm ngân sách cho các chương trình về khí hậu, giáo dục, truyền thông công cộng, nghiên cứu, dịch vụ xã hội, hỗ trợ cộng đồng, nông nghiệp và chăm sóc sức khỏe chuyển giới – thường gọi đó là ví dụ của “chủ nghĩa thức tỉnh” hay chi tiêu chính phủ mang tính định hướng chính trị.
Theo bà Rumman Chowdhury, nhà khoa học dữ liệu, CEO tổ chức phi lợi nhuận Humane Intelligence và từng là đại sứ khoa học AI của Mỹ: “Bất cứ điều gì [chính quyền Trump không ưa] đều dễ dàng bị gắn mác ‘thức tỉnh’ với ý nghĩa tiêu cực.”
Định nghĩa về “tìm kiếm sự thật” và “trung lập ý thức hệ” trong sắc lệnh còn nhiều điểm vừa mơ hồ, vừa cụ thể. “Tìm kiếm sự thật” được hiểu là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) phải “ưu tiên sự chính xác về lịch sử, khoa học và tính khách quan”, còn “trung lập ý thức hệ” là các LLM “không thiên vị, không hướng kết quả về các quan điểm như DEI”.
Những khái niệm này vẫn để ngỏ nhiều cách hiểu khác nhau, dễ tạo ra sức ép lên các công ty AI. Trong bối cảnh trước đây, các hãng AI từng nhiều lần vận động để giảm bớt các ràng buộc trong vận hành. Dù sắc lệnh hành pháp không mạnh như luật pháp, các công ty AI lớn có thể sẽ phải điều chỉnh theo định hướng chính trị mới của chính quyền.
Tuần trước, OpenAI, Anthropic, Google và xAI đã [ký hợp đồng](https://www.ai.mil/Latest/News-Press/PR-View/Article/4242822/cdao-announces-partnerships-with-frontier-ai-companies-to-address-national-secu/) với Bộ Quốc phòng Mỹ, có thể nhận mỗi bên tới 200 triệu USD để phát triển các hệ thống AI phục vụ an ninh quốc gia.
Hiện vẫn chưa rõ công ty nào sẽ thực sự được hưởng lợi nhiều nhất từ lệnh cấm này, cũng như liệu các công ty có tuân thủ hoàn toàn hay không.
TechCrunch đã liên hệ các công ty liên quan và sẽ cập nhật bài viết khi có phản hồi.
Trong số các doanh nghiệp, xAI dường như là đơn vị phù hợp nhất với sắc lệnh – ít nhất ở giai đoạn đầu. Elon Musk đã xây dựng Grok, chatbot của xAI, như một AI “chống thức tỉnh”, được quảng bá là “ít thiên vị hơn” và luôn hướng tới sự thật. Hướng dẫn của Grok yêu cầu hạn chế tham khảo các nguồn chính thống, tìm kiếm cả những ý kiến trái chiều dù có thể gây tranh cãi, thậm chí đôi khi còn phản ánh chính quan điểm của Musk về các vấn đề nhạy cảm. Gần đây, Grok từng đưa ra những phát ngôn bài Do Thái, ca ngợi Hitler trên X, cùng nhiều ý kiến cực đoan, phân biệt chủng tộc và giới tính.
Giáo sư luật Mark Lemley (Đại học Stanford) nhận xét với TechCrunch: “Sắc lệnh này rõ ràng thể hiện việc chính phủ lựa chọn quan điểm, bằng chứng là họ vừa ký hợp đồng với Grok – biệt danh ‘MechaHitler’.”
Bên cạnh nguồn tài trợ từ Bộ Quốc phòng, xAI cũng thông báo sản phẩm “[Grok for Government](https://x.ai/news/government)” đã được đưa vào danh mục mua sắm của các cơ quan liên bang, mở đường cho
