Đánh giá lequocthai.com:
“Tôi luôn suy nghĩ về những điều con người chưa biết, và làm thế nào để chúng ta dần xóa bỏ điều đó” … Demis Hassabis tại văn phòng Google ở London. Ảnh: Antonio Olmos/The Guardian
Giám đốc điều hành DeepMind của Google tin rằng trí tuệ nhân tạo sẽ mở ra một kỷ nguyên “năng suất vượt trội” và “sự dư dả chưa từng có”. Nhưng ai sẽ thực sự hưởng lợi? Và vì sao chính ông lại mong các ông lớn công nghệ nên đi chậm lại?
Khi nghĩ đến một người đoạt giải Nobel, bạn có thể không hình dung ra một người như Demis Hassabis. Ở tuổi 49, với dòng máu lai (cha là người Síp gốc Hy Lạp, mẹ là người Hoa Singapore), từng học trường công, ông không hề ngượng ngùng khi nhận huy chương từ nhà vua Thụy Điển hồi tháng 12 năm ngoái giữa những gương mặt tóc bạc. Tuy vậy, Hassabis vẫn thừa nhận đó là “một khoảnh khắc rất siêu thực”. “Tôi vốn không quen tận hưởng những giây phút như vậy. Tôi từng nhận nhiều giải thưởng trước đây, nhưng luôn nghĩ về bước tiếp theo. Nhưng giải thưởng này thực sự rất đặc biệt, nó là giấc mơ thuở nhỏ của tôi.”
Có thể bạn không từng mơ, nhưng với Hassabis thì đó là sự thật. Từ nhỏ, ông đã nổi bật – là thần đồng cờ vua khi mới bốn tuổi. Giờ đây, ông là một trong những người có ảnh hưởng lớn nhất thế giới về công nghệ. Là người đứng đầu Google DeepMind – trung tâm nghiên cứu AI của Google – Hassabis đang dẫn dắt, thậm chí có thể nói là định hình, một trong những cuộc cách mạng công nghệ lớn nhất thời đại.
Chính vì thế, Hassabis vừa là người truyền cảm hứng cho AI, vừa là người phải đứng ra giải thích về nó. Giải thưởng Nobel hóa học chính là minh chứng cho lợi ích mà AI mang lại: hệ thống AlphaFold của DeepMind đã dự đoán cấu trúc của hàng triệu protein – nền tảng cơ bản của sự sống – điều mà trước đây khoa học chưa thể giải mã, mở ra bước ngoặt tiềm năng cho y học. Tuy nhiên, cùng lúc đó, những lo ngại về tương lai của AI – lĩnh vực mà Google góp phần thúc đẩy – cũng ngày càng lớn.
Việc trở thành “gương mặt đại diện” cho AI không phải là điều Hassabis từng mong muốn. “Nếu được lựa chọn, tôi muốn AI được nghiên cứu kỹ lưỡng hơn trong phòng thí nghiệm, tiếp tục tạo ra những thành quả như AlphaFold, thậm chí có thể tìm ra cách chữa ung thư hay điều gì đó tương tự,” ông chia sẻ. “Nhưng thực tế là AI đã lan rộng, điều này cũng có mặt tốt. Việc mọi người đều được tiếp cận AI mới nhất, trải nghiệm nó, là điều rất hữu ích cho xã hội, giúp công nghệ trở nên bình thường hơn, và các chính phủ cũng dễ thảo luận hơn… Tôi nghĩ mình cần lên tiếng, đặc biệt về khoa học, về cách tiếp cận và làm sao để giảm thiểu những rủi ro chưa biết.”
Ngoài đời, Hassabis mang dáng vẻ thân thiện nhưng rất chuyên nghiệp: luôn chỉn chu, thường mặc đồ đen, đeo hai đồng hồ – một thông minh, một cơ cổ điển, tinh tế nhưng không khoa trương. Ông tạo cảm giác bận rộn, lúc nào cũng vội vã. Chúng tôi trò chuyện tại văn phòng DeepMind ở London, xung quanh là những bàn cờ có chữ ký của các danh thủ nổi tiếng như Garry Kasparov, Magnus Carlsen, Judit Polgár. Hassabis vẫn thường xuyên chơi cờ; trên bàn làm việc luôn có một bàn cờ sẵn sàng.
Chính cờ vua đã dẫn Hassabis đến việc suy nghĩ về “sự suy nghĩ” của con người. Từ 4 đến 13 tuổi, ông thi đấu trong đội tuyển trẻ của Anh. “Việc này giúp định hình não bộ tôi từ rất sớm. Cách tôi tư duy, chiến lược, đối mặt với áp lực đều chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ cờ vua.”
Nhìn vào lý lịch, ít ai nghĩ Hassabis sẽ có sự nghiệp rực rỡ như ngày nay. Gia đình ông thiên về nghệ thuật: “Bố tôi vừa viết xong một vở nhạc kịch trong thời gian nghỉ hưu, còn em gái tôi là nhà soạn nhạc, nên tôi là người khác biệt trong gia đình.” Nhà không giàu nhưng cũng không thiếu thốn. Ông học ở nhiều trường công ở London, có vài năm tự học ở nhà.
Hassabis cũng từng cảm thấy mình lạc lõng ở trường, nhưng dường như luôn xác định rõ mục tiêu. Thần tượng của ông là những nhà khoa học tiên phong như Alan Turing hay Richard Feynman. Ông dùng số tiền thưởng từ cờ vua để mua các máy tính đầu tiên như Sinclair ZX Spectrum, Commodore Amiga rồi tự mày mò học lập trình. “Cuối những năm 80, ít ai quan tâm đến máy tính. Chỉ có một nhóm nhỏ chúng tôi tự học, lập trình game, rồi từ đó tôi bén duyên với ngành công nghệ sau khi dừng thi đấu cờ vua.”
Những năm 90, ngành game bắt đầu ứng dụng AI. Ở tuổi 17, ông lập trình trò chơi nổi tiếng Theme Park, nơi người chơi xây dựng công viên giải trí ảo. “Game có thể phản ứng theo cách bạn chơi,” ông kể. Nếu đặt quầy đồ ăn gần lối ra tàu lượn siêu tốc, khách ảo sẽ nôn mửa đầy sàn.
> Tôi từng nói với Elon Musk: “Nếu AI gây ra thảm họa, thì dù lên sao Hỏa cũng không cứu được anh đâu”
Sau khi học khoa học máy tính tại Đại học Cambridge, rồi làm tiến sĩ thần kinh học ở University College London, năm 2010, Hassabis cùng Shane Legg và Mustafa Suleyman sáng lập DeepMind với mục tiêu rõ ràng: “Hiểu về trí thông minh, rồi dùng nó để giải quyết mọi vấn đề khác.”
DeepMind nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới công nghệ. Năm 2014, nhóm này trình diễn AI tự học chơi các game Atari như Breakout mà không cần lập trình trước. Những tên tuổi lớn như Peter Thiel (nhà đầu tư sớm), Google, Facebook, và cả Elon Musk đều quan tâm. Hassabis lần đầu gặp Musk năm 2012, tại nhà máy Space X ở California. Musk nói ưu tiên của ông là lên sao Hỏa “như một hành tinh dự phòng, phòng khi Trái Đất gặp sự cố. Lúc đó, tôi nghĩ ông ấy chưa nghĩ nhiều về AI.” Hassabis chỉ ra vấn đề: “Tôi bảo, nếu AI là nguyên nhân gây ra sự cố, thì lên sao Hỏa cũng chẳng thoát được, vì nếu con người làm được, AI cũng sẽ làm được dễ dàng, thông qua liên lạc hay cách nào khác.” Musk im lặng một hồi rồi công nhận: “Ừ, có lẽ đúng.”
Musk sau đó cũng trở thành nhà đầu tư vào DeepMind.
Năm 2014, Google mua lại công ty với giá 400 triệu bảng (sau đó Musk và Thiel chuyển sang ủng hộ OpenAI – đối thủ lớn hiện nay). Lý do không chỉ là tiền bạc hay tài nguyên phần cứng. Hai nhà sáng lập Google, Larry Page và Sergey Brin, vốn là những nhà khoa học máy tính, “đã coi Google là một công ty AI ngay từ đầu”, Hassabis kể. Ông cũng vốn tin vào sứ mệnh Google – tổ chức và phổ biến tri thức toàn cầu – là điều tuyệt vời.
Từ cửa sổ văn phòng, có thể thấy trụ sở mới khổng lồ của Google sắp hoàn thành, nơi DeepMind sẽ chuyển về trong năm tới. Có thể nói, Google đầu tư lớn vào Anh cũng nhờ Hassabis kiên quyết ở lại London. “Nhà đầu tư đầu tiên từng bảo tôi phải chuyển qua San Francisco, nhưng tôi muốn chứng minh rằng có thể làm điều lớn lao ngay tại Anh,” ông chia sẻ. “Tôi biết còn nhiều nhân tài chưa được khai phá ở đây. Nếu thành công, AI sẽ có ảnh hưởng toàn cầu, nên tôi tin cần có góc nhìn rộng, không chỉ tập trung ở Thung lũng Silicon. Đến giờ tôi vẫn giữ niềm tin đó.”
Năm 2016, DeepMind lại gây chấn động khi AI của họ đánh bại Lee Sedol – một trong những kỳ thủ cờ vây xuất sắc nhất thế giới. Sau đó, bước tiến AlphaFold giúp giải mã cấu trúc hơn 200 triệu protein, mở nguồn dữ liệu cho các nhà khoa học toàn cầu.
Tuy nhiên, đến năm 2022, cục diện AI thay đổi chóng mặt khi ChatGPT của OpenAI ra mắt, gây ấn tượng mạnh với khả năng giải quyết nhiều nhiệm vụ, từ lập kế hoạch đến sáng tác văn học. ChatGPT khiến các ông lớn công nghệ, kể cả Google, phải bất ngờ. “OpenAI dám cược tất cả vào quy mô, đó là điều ấn tượng, có lẽ phù hợp với các startup,” Hassabis nhận xét. “Tất cả các phòng lab lớn đều có hệ thống tương tự, nhưng chúng tôi nhìn thấy rõ những hạn chế, như việc AI dễ bịa đặt. Tôi nghĩ không ai, kể cả OpenAI, lường trước được AI sẽ có ứng dụng rộng rãi như vậy. Đó cũng là bài học lớn cho chúng tôi: đôi khi chính mình lại không nhìn ra tiềm năng của công nghệ mình tạo ra.”
> Chúng ta có thể sẽ tạo ra AI đạt trí tuệ như con người trong 5 đến 10 năm tới
Cuộc đua AI giờ đã bùng nổ. DeepMind trở thành “bộ não” của Google, AI được tích hợp vào mọi sản phẩm: tìm kiếm, trợ lý thông minh Gemini, công cụ tạo ảnh, kính thông minh, dịch thuật, mua sắm… Liệu công chúng thực sự mong muốn một thế giới tràn ngập AI vẫn còn là câu hỏi. Các tập đoàn khác cũng tăng tốc đầu tư. Meta, Amazon, Apple, Microsoft liên tục chiêu mộ, sẵn sàng trả lương hàng chục triệu USD cho chuyên gia AI. Suleyman – đồng sáng lập DeepMind rời công ty năm 2019, nay là giám đốc AI của Microsoft – vừa tuyển hơn 20 kỹ sư từ DeepMind. Hassabis chỉ nhẹ nhàng nói về người bạn cũ: “Chúng tôi theo đuổi những hướng rất khác nhau. Anh ấy tập trung vào ứng dụng thương mại, còn DeepMind vẫn ưu tiên nghiên cứu nền tảng.”
“Tôi tin vào sức sáng tạo của con người” … Hassabis. Ảnh: Antonio Olmos/The Guardian
Đích đến cuối cùng là AGI – “trí tuệ nhân tạo tổng quát” – khi AI đạt đến mức thông minh như con người. “Tôi không chắc đó là một khoảnh khắc cụ thể, có thể nó sẽ diễn ra dần dần,” Hassabis nói, “nhưng trong 5 đến 10 năm nữa, chúng ta sẽ có những hệ thống AI thể hiện đầy đủ các năng lực nhận thức của con người, thậm chí có thể nhanh hơn.”
Nói cách khác, thời đại trước AGI của nhân loại đang dần khép lại, sau đó mọi thứ có thể thay đổi hoàn toàn. Với nhiều người, viễn cảnh này thật đáng sợ, nhưng Hassabis lại rất lạc quan.
“Nếu chúng ta triển khai AI một cách an toàn và có trách nhiệm – điều mà tôi và đồng nghiệp đang nỗ lực – thì chúng ta sẽ bước vào kỷ nguyên ‘dư dả chưa từng có’,” ông mô tả. Hassabis hình dung về những đột phá y học, siêu dẫn ở nhiệt độ phòng, năng lượng nhiệt hạch, vật liệu mới, tiến bộ toán học… “Những điều này sẽ giúp xã hội đạt năng suất vượt trội, dẫn đến sự thịnh vượng. Đương nhiên, vấn đề lớn là làm sao phân phối thành quả công bằng, đó là chuyện chính trị. Nếu làm được, lần đầu trong lịch sử loài người, chúng ta sẽ thực sự sống trong một thế giới giàu có, không còn là trò chơi tổng bằng không. Khi đó, nhân loại có thể vươn ra các vì sao.”
Liệu Hassabis có quá lạc quan với công nghệ của mình? Rất nhiều vấn đề đang đặt ra với AI: deepfake, tin giả, mất việc làm, tiêu thụ năng lượng khổng lồ, vi phạm bản quyền, hay nguy cơ AI tự vượt khỏi kiểm soát.
Lấy một vấn đề: các trung tâm dữ liệu AI trong tương lai được dự báo sẽ tiêu tốn lượng nước và điện khổng lồ, trong bối cảnh thế giới ngày càng khan hiếm tài nguyên và đối mặt biến đổi khí hậu. Nếu chờ đến khi AI giúp giải quyết được bài toán năng lượng, có thể chúng ta đã cạn kiệt tài nguyên. Hassabis trả lời: “Đúng là AI sẽ ngốn nhiều năng lượng, nhưng lợi ích mà nó mang lại, chỉ riêng trong lĩnh vực khí hậu, sẽ vượt xa chi phí bỏ ra.”
Một nỗi lo khác là “dư dả chưa từng có” sẽ dẫn đến “thất nghiệp hàng loạt”: AI đã và đang thay thế nhiều nghề truyền thống. Nếu con người không còn phải làm việc, liệu quyền lực kinh tế sẽ thuộc về ai nắm giữ AI? Hassabis thừa nhận: “Đây sẽ là câu hỏi lớn nhất chúng ta cần giải quyết. Nếu đã có sự dư dả, đã phân phối hợp lý, thì tiếp theo sẽ là gì?”
Hassabis có hai con trai tuổi teen (vợ ông là nhà sinh học phân tử người Ý). Ông hình dung tương lai của các con ra sao? “Nó giống như khi tôi lớn lên, thời kỳ máy tính cá nhân xuất hiện. Dĩ nhiên, lần này quy mô lớn hơn rất nhiều, nhưng tốt nhất là hãy chủ động đón nhận công nghệ mới… Nếu bạn trở thành người thành thạo, biết khai thác tối đa các công cụ AI, bạn sẽ có rất nhiều cơ hội.”
Dù không phải ai cũng thành chuyên gia AI, Hassabis tin vẫn còn rất nhiều vai trò cho con người: “Chúng ta cần những triết gia xuất sắc, những nhà kinh tế giỏi để cùng suy nghĩ về cấu trúc xã hội khi có AI. Ý nghĩa, mục đích cuộc sống sẽ là gì?” Ông cho rằng rất nhiều việc con người làm không chỉ vì mục tiêu kinh tế: thể thao, thiền, nghệ thuật… “Xã hội sẽ càng trân trọng những lĩnh vực này hơn vì chúng ta sẽ có thêm thời gian và nguồn lực để tập trung vào đó.”
