Đánh giá lequocthai.com:
“Tôi luôn suy nghĩ về những điều chưa biết và tìm cách để khiến chúng bớt bí ẩn hơn” … Demis Hassabis tại văn phòng Google ở London. Ảnh: Antonio Olmos/The Guardian
Giám đốc DeepMind của Google cho rằng trí tuệ nhân tạo có thể mở ra một kỷ nguyên “năng suất vượt bậc” và “sự thừa thãi chưa từng có”. Nhưng ai sẽ được hưởng thành quả đó? Và vì sao ông mong các gã khổng lồ công nghệ nên đi chậm lại?
Demis Hassabis có lẽ không giống hình mẫu mà mọi người thường nghĩ về một người đoạt giải Nobel. Mới 49 tuổi, ông là con lai giữa cha người Síp gốc Hy Lạp và mẹ người Hoa gốc Singapore, học trường công lập – ông không hề lạc lõng khi nhận huy chương từ tay vua Thụy Điển vào tháng 12 vừa rồi, giữa những nhân vật tóc bạc, nhưng chính ông cũng thừa nhận đó là “một cảm giác rất siêu thực”. “Tôi không giỏi tận hưởng giây phút. Tôi từng nhận nhiều giải thưởng, và luôn nghĩ: ‘Tiếp theo là gì?’ Nhưng lần này thực sự đặc biệt. Đó là điều tôi từng mơ hồi nhỏ.”
Có thể không phải ai cũng từng mơ như vậy, nhưng với Hassabis thì đúng là như thế. Từ nhỏ, ông đã được xem như thần đồng – trở thành kiện tướng cờ vua từ năm bốn tuổi. Ngày nay, ông là một trong những người có ảnh hưởng nhất thế giới về công nghệ. Là lãnh đạo [DeepMind](https://www.theguardian.com/technology/deepmind) – trung tâm nghiên cứu AI của Google – ông đang góp phần thúc đẩy, thậm chí là dẫn dắt, cuộc cách mạng công nghệ được dự đoán là lớn nhất trong thời đại chúng ta.
Vì vậy, Hassabis vừa là người cổ vũ AI, vừa là người phải lên tiếng về trách nhiệm với AI. Giải Nobel Hóa học ông nhận là minh chứng cho lợi ích mà AI mang lại: Bộ dữ liệu AlphaFold của DeepMind đã dự đoán thành công cấu trúc của các protein – điều từng được cho là bất khả thi – mở ra triển vọng lớn cho y học. Đồng thời, những lo ngại về tương lai của AI mà [Google](https://www.theguardian.com/technology/google) đang thúc đẩy cũng ngày càng gia tăng.
Việc trở thành “người phát ngôn cho AI” là điều Hassabis chưa từng nghĩ tới. “Nếu được chọn, tôi muốn giữ mọi thứ trong phòng thí nghiệm lâu hơn và làm thêm nhiều dự án kiểu AlphaFold, như nghiên cứu chữa ung thư chẳng hạn,” ông chia sẻ. “Nhưng mọi chuyện đã diễn ra như vậy, và cũng có mặt tích cực. Việc ai cũng có thể trải nghiệm AI mới nhất, tự cảm nhận nó, thực sự hữu ích cho xã hội, giúp AI trở nên bình thường hóa, mọi người dễ thích nghi hơn, chính phủ cũng có cơ hội bàn thảo… Tôi nghĩ mình cần phải lên tiếng, nhất là về phương diện khoa học – chúng ta cần định hướng tiếp cận AI thế nào, và phải suy nghĩ về những điều chưa biết để giảm bớt sự bất định.”
Gặp trực tiếp, Hassabis gây ấn tượng bởi sự giản dị, gần gũi, nhưng cũng rất chuyên nghiệp. Ông ăn mặc chỉnh tề, toàn màu đen, đeo hai đồng hồ – một đồng hồ thông minh, một đồng hồ cơ (lịch sự, không phô trương). Ông luôn bận rộn. Chúng tôi trò chuyện tại văn phòng ở trụ sở DeepMind tại London. Hành lang treo những bàn cờ có chữ ký các huyền thoại như Garry Kasparov, Magnus Carlsen, Judit Polgár. Ông vẫn còn chơi cờ; một bàn cờ đã bày sẵn trên bàn làm việc.
Hassabis nhận giải Nobel hóa học từ vua Thụy Điển năm ngoái. Ảnh: Jonathan Nackstrand/AFP/Getty Images
Cờ vua chính là thứ đã dẫn Hassabis đến với niềm say mê về tư duy. Từ 4 đến 13 tuổi, ông thi đấu cho các đội trẻ của Anh. “Việc đó ảnh hưởng lớn đến cách não tôi vận hành. Cách tôi suy nghĩ chịu ảnh hưởng nhiều từ tư duy chiến lược trong cờ vua và khả năng chịu áp lực.”
Về gia đình, không có nhiều dấu hiệu cho thấy ông sẽ theo con đường khoa học. Gia đình ông thiên về nghệ thuật: “Bố tôi vừa sáng tác xong một vở nhạc kịch sau khi nghỉ hưu, mới công diễn ở một nhà hát nghệ thuật phía bắc London. Em gái tôi là nhạc sĩ, nên tôi là ‘người lạ’ trong nhà.” Gia đình ông không giàu, cũng chẳng khó khăn. Ông học qua nhiều trường công ở bắc London, có giai đoạn học tại nhà.
Ở trường, Hassabis cũng không hòa nhập lắm, nhưng ông luôn biết mình muốn đi đâu. Thần tượng thời thơ ấu của ông là các nhà khoa học tiên phong như [Alan Turing](https://en.wikipedia.org/wiki/Alan_Turing) và [Richard Feynman](https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Feynman). Phần thưởng từ cờ vua, ông dùng để mua chiếc máy tính đầu tiên như Sinclair ZX Spectrum và Commodore Amiga, rồi tự học lập trình. “Cuối những năm 80, số người thích máy tính rất ít. Có một nhóm nhỏ chúng tôi mê lập trình, làm game… rồi tôi chuyển sang lĩnh vực game sau cờ vua.”
Những năm 90, ngành công nghiệp game bắt đầu ứng dụng AI. Năm 17 tuổi, ông lập trình game nổi tiếng Theme Park, nơi người chơi xây dựng công viên giải trí ảo. “Game còn phản ứng lại cách bạn chơi nữa,” ông kể. “Ví dụ, nếu bạn để quầy bán đồ ăn ngay cạnh lối ra tàu lượn siêu tốc, khách sẽ bị say và nôn.”
> Tôi từng nói với Elon Musk: ‘Nếu AI gây ra thảm họa, lên sao Hỏa cũng chẳng ích gì’
Sau khi học ngành khoa học máy tính tại Đại học Cambridge rồi làm tiến sĩ thần kinh học ở University College London, ông cùng Shane Legg (đồng nghiệp sau tiến sĩ) và Mustafa Suleyman (bạn cũ, thân với em trai) sáng lập DeepMind năm 2010. Hassabis nói sứ mệnh của họ rất rõ ràng: “Giải mã trí thông minh rồi dùng nó để giải quyết mọi vấn đề khác.”
DeepMind nhanh chóng thu hút sự chú ý của thung lũng Silicon. Năm 2014, nhóm trình diễn AI có khả năng tự học chơi các game Atari như Breakout mà không cần lập trình sẵn. Các tên tuổi lớn như Peter Thiel (nhà đầu tư đầu tiên của DeepMind), Google, Facebook, Elon Musk bắt đầu quan tâm. Hassabis gặp Musk lần đầu năm 2012. Tại nhà máy SpaceX ở California, Musk cho biết ưu tiên của ông là lên sao Hỏa “để phòng khi Trái Đất có chuyện, có nơi dự phòng”. Khi ấy, Musk chưa quan tâm nhiều đến AI. Hassabis đã chỉ ra điểm yếu: “Tôi bảo, ‘Nếu AI là thứ gây ra thảm họa thì dù lên sao Hỏa cũng vô ích, vì AI hoàn toàn có thể đến đó thông qua các hệ thống liên lạc hoặc bằng cách khác.’ Elon lặng đi một lúc rồi nói, ‘Ừ nhỉ, đúng là vậy.’”
Chẳng lâu sau, Musk cũng đầu tư vào DeepMind.
Năm 2014, Google mua lại DeepMind với giá 400 triệu bảng (nên Musk và Thiel sau này chuyển sang ủng hộ đối thủ là OpenAI). Lý do nhóm chọn về với Google không chỉ vì tiền hay cơ sở vật chất. Hai nhà sáng lập Larry Page và Sergey Brin đều là các nhà khoa học máy tính như Hassabis, “họ xem Google cuối cùng sẽ trở thành một công ty AI”, ông kể. Bản thân Hassabis cũng là người dùng Gmail, Maps… “Quan trọng hơn, tôi nghĩ sứ mệnh của Google – tổ chức lại thông tin thế giới – rất đáng ngưỡng mộ.”
Hassabis phát biểu trước trận DeepMind Challenge tại Seoul năm 2016, nơi AI đánh bại Lee Sedol. Ảnh: Jung Yeon-Je/AFP/Getty Images
Từ cửa sổ văn phòng Hassabis có thể nhìn ra tòa nhà Google mới khổng lồ màu be, nơi DeepMind sẽ chuyển đến vào năm sau. Có thể nói, Google đầu tư mạnh vào Anh một phần lớn là vì Hassabis, người kiên quyết ở lại London. “Các nhà đầu tư đầu tiên đều bảo tôi nên chuyển sang San Francisco, nhưng tôi muốn chứng minh rằng mình có thể làm được điều lớn lao ở đây,” ông nói. “Tôi biết vẫn còn rất nhiều nhân tài chưa được khai thác ở Anh. Tôi cũng hiểu rằng nếu thành công, AI sẽ đóng vai trò vô cùng quan trọng với nhân loại, nên nó cần một góc nhìn toàn cầu, không thể chỉ bó hẹp trong phạm vi Thung lũng Silicon. Đến giờ tôi vẫn tin vào điều đó.”
Năm 2016, DeepMind lại gây chấn động khi AI của họ đánh bại một trong những kỳ thủ cờ vây xuất sắc nhất thế giới – một trò chơi phức tạp hơn cờ vua rất nhiều. AlphaFold tiếp tục là bước tiến đột phá: DeepMind đã giải mã cấu trúc hơn 200 triệu protein và [công khai dữ liệu này](https://alphafold.ebi.ac.uk/).
Nhưng đến năm 2022, cục diện AI thay đổi hẳn với sự xuất hiện của [ChatGPT của OpenAI](https://www.theguardian.com/technology/chatgpt), thu hút sự quan tâm rộng rãi nhờ khả năng trả lời mọi câu hỏi – từ lập kế hoạch đến sáng tác thơ. ChatGPT khiến các ông lớn công nghệ, đặc biệt là Google, bất ngờ. “Họ dồn toàn bộ nguồn lực vào phát triển quy mô lớn, sẵn sàng đặt cược mọi thứ vào đó, rất ấn tượng. Có lẽ đó là cách làm mà các startup phải chọn,” Hassabis nhận xét. “Tất cả các phòng nghiên cứu lớn đều có các hệ thống tương tự, nhưng chúng tôi nhìn thấy điểm yếu của công nghệ này, như hiện tượng ‘ảo giác’. Tôi nghĩ không ai, kể cả OpenAI, lường trước được sẽ có nhiều ứng dụng tuyệt vời như thế, mọi người sẽ thực sự nhận ra giá trị của nó. Đó là bài học cho chúng tôi, rằng đôi khi tiếp xúc quá gần với công nghệ của mình có thể khiến mình không nhìn ra hết tiềm năng.”
> Trong 5 tới 10 năm nữa, có thể chúng ta sẽ có AI đạt tới mọi khả năng nhận thức như con người
Cuộc đua AI giờ đã thực sự bắt đầu. DeepMind trở thành “phòng máy chiến lược” của Google, như Hassabis nói, và AI được tích hợp vào mọi lĩnh vực: tìm kiếm bằng AI, trợ lý thông minh Gemini (cạnh tranh với ChatGPT), AI tạo ảnh (có thể kết hợp hiệu ứng âm thanh), kính thông minh, dịch thuật, trợ lý mua hàng… Liệu công chúng có thực sự mong muốn một thế giới tràn ngập AI như vậy là câu hỏi còn bỏ ngỏ. Các đối thủ cũng không chịu thua: Meta của Mark Zuckerberg, Amazon, Apple, Microsoft… đều chi mạnh, tranh giành nhân sự. Zuckerberg sẵn sàng trả lương tới 100 triệu USD cho các nhà nghiên cứu hàng đầu. Suleyman, rời DeepMind năm 2019, [giờ là lãnh đạo mảng AI của Microsoft](https://www.theguardian.com/business/2024/mar/20/mustafa-suleyman-the-new-head-of-microsoft-ai-with-concerns-about-his-trade), vừa [thu hút hơn 20 kỹ sư](https://technologymagazine.com/articles/microsoft-vs-google-the-latest-case-of-ai-talent-poaching) từ DeepMind về. Hassabis ngập ngừng khi gọi bạn cũ là đối thủ: “Chúng tôi chọn hướng đi khác nhau. Anh ấy tập trung vào ứng dụng thương mại, còn chúng tôi vẫn ưu tiên nghiên cứu nền tảng.”
“Tôi tin vào sức sáng tạo của con người” … Hassabis. Ảnh: Antonio Olmos/The Guardian
Đích đến cuối cùng là AGI – “trí tuệ nhân tạo tổng quát” – thời điểm AI đạt tới hoặc vượt qua khả năng tư duy của con người. “Tôi không nghĩ đó sẽ là một khoảnh khắc bùng nổ duy nhất. Có thể nó sẽ diễn ra dần dần,” ông nói, “nhưng chúng ta có thể sẽ chứng kiến sự xuất hiện của AGI, nghĩa là AI sở hữu mọi năng lực nhận thức như con người, có thể chỉ trong 5 đến 10 năm tới, hoặc thậm chí sớm hơn.”
Nói cách khác, chúng ta chỉ còn vài năm nữa trước khi kết thúc kỷ nguyên loài người chưa có AGI, và sau đó thế giới sẽ thay đổi hoàn toàn. Với một số người, đó là viễn cảnh tận thế; còn với Hassabis, đó là một thế giới lý tưởng.
“Nếu chúng ta kiểm soát được AI một cách an toàn và có trách nhiệm – điều mà chúng tôi đang rất nỗ lực thực hiện – thì thế giới sẽ bước vào trạng thái mà tôi gọi là ‘thừa thãi chưa từng có’,” Hassabis hình dung. Ông vẽ ra viễn cảnh AI giúp đột phá y học, vật liệu mới, toán học, công nghệ siêu dẫn, nhiệt hạch… “Nó sẽ tạo ra năng suất vượt bậc, mang lại thịnh vượng cho xã hội. Đương nhiên, vấn đề phân phối công bằng là chuyện của chính sách và xã hội. Nếu làm tốt, lần đầu tiên trong lịch sử, nhân loại sẽ sống trong một thế giới sung túc, mọi thứ không còn là cuộc chơi được-mất. Và nếu thành công, mục tiêu tiếp theo của chúng ta nên là chinh phục các vì sao.”
Liệu Hassabis có quá lạc quan về công nghệ của mình? Xung quanh AI còn quá nhiều vấn đề: deepfake, tin giả, mất việc làm, tiêu tốn năng lượng lớn, vi phạm bản quyền, hay nguy cơ AI vượt ngoài kiểm soát, đặt con người vào thế bị động.
Chỉ riêng một vấn đề: lượng nước và điện mà các trung tâm dữ liệu AI tiêu thụ dự kiến sẽ rất lớn, nhất là khi thế giới đang đối mặt với hạn hán và biến đổi khí hậu. Đến khi AI đủ thông minh để giải quyết vấn đề nhiệt hạch, có khi Trái Đất đã chịu tổn thất nặng nề. Hassabis trả lời: “Có nhiều cách để giải quyết chuyện đó. Đúng là AI sẽ tiêu thụ nhiều năng lượng, nhưng chỉ riêng những gì nó mang lại cho lĩnh vực khí hậu đã vượt xa chi phí đó.”
Nhiều người lo ngại ‘thừa thãi chưa từng có’ thực chất chỉ là ‘thất nghiệp hàng loạt’: AI đang thay thế công việc con người. Khi “không còn phải đi làm nữa” – như nhiều người dự báo – chẳng phải chúng ta đã trao quyền kiểm soát kinh tế cho những ai kiểm soát AI? “Đó sẽ là một trong những bài toán lớn nhất cần giải quyết,” ông thừa nhận. “Giả sử chúng ta tạo ra sự thừa thãi và phân phối công bằng, vậy xã hội sẽ ra sao sau đó?”
Hassabis có hai con trai đang ở tuổi cuối thiếu niên (vợ ông là nhà sinh học phân tử người Ý). Ông nghĩ gì về tương lai của các con? “Nó giống như thời tôi lớn lên, khi máy tính cá nhân mới xuất hiện. Tất nhiên, bây giờ quy mô lớn hơn nhiều, nhưng bạn cần chủ động tiếp cận công nghệ mới… Nếu trở thành người sử dụng thành thạo, bạn sẽ thực sự có nhiều cơ hội.”
Còn những ai không phải “siêu chuyên gia” vẫn có vị trí riêng: “Chúng ta cần các triết gia, nhà kinh tế để suy nghĩ về thế giới khi AI lên ngôi. Mục đích sống là gì? Ý nghĩa là gì?” Ông nhấn mạnh, nhiều thứ con người làm không chỉ vì tiện ích: thể thao, thiền, nghệ thuật… “Xã hội sẽ càng trân trọng những lĩnh vực đó, vì chúng ta sẽ có thời gian và điều kiện để thực sự tận hưởng.”
